Celiaka, nazywana również enteropatią glutenozależną, jest stanem zapalnym jelita cienkiego o podłożu immunologicznym. Jest to trwała nietolerancja glutenu, który dostarczony do organizmu wywołuje reakcje autoimmunologiczne doprowadzające do uszkodzenia kosmków jelitowych. Jest to choroba trzewna o podłożu genetycznym, ujawniająca się w różnym wieku.
Jedynym środkiem leczniczym jest wyeliminowanie glutenu z diety.
Gluten, intruz w organizmie celiaków
Gluten jest to nazwa zwyczajowa mieszaniny białek, szkodliwych dla osób chorujących na celiakię. Należy tutaj uwzględnić przede wszystkim glutaminy oraz prolaminy, tak bogato obecne w pszenicy (w tym durum, semolina, orkisz, kamut, einkorn i faro), życie i jęczmieniu, oraz w mniejszym stopniu w owsie.
Do grupy szkodliwych egzorfin glutenu zalicza się: A4, A5, B4, B5, C, gliadorfiny. Szkodliwe peptydy nie są rozkładane do składników prostych przez celiakę. Są one toksyczne, niczym intruz, w stosunku którego broniący się organizm zaczyna produkować przeciwciała ze strony układu immunologicznego.
Po wyeliminowaniu glutenu z diety, kosmki jelitowe ulegają regeneracji.
Wielu traktuje celiakię jako alergię pokarmową. Literatura podaje różne opinie na ten temat. Wielu specjalistów podkreśla wręcz przeciwnie, że
celiakia nie jest alergią pokarmową,
a chorobą o podłożu autoimmunologicznym.
Niektórzy twierdzą, że z celiakii nie da się wyrosnąć, ani po prostu przyzwyczaić do alergenu jakim jest gluten. Aczkolwiek choroba ta może przejść w tzw. stan uśpienia, po czym po kilku lub kilkunastu latach powrócić. Albo nie wracać wcale.
Ponieważ jednak objawy kliniczne, jak i nasilenie choroby mogą być różne, należy ją rozpatrywać dla każdego z osobna, obserwując zmiany zachodzące w organizmie oraz przestrzegając dietę bezglutenową.
Objawy i rozpoznanie choroby
Celiakia może pojawić się w każdym wieku. Z reguły w życiu dorosłym może wystąpić po przebytej operacji, infekcji wirusowej, powtarzającym się stresie na tle emocjonalnym, w trakcie ciąży, czy tuż po urodzeniu. Generalnie rzecz ujmując celiakia dorosłych może pojawić się wskutek silnego, fizycznego, środowiskowego, psychicznego, czy emocjonalnego zdarzenia w naszym życiu. Chociaż nie zapominajmy o predyspozycjach genetycznych.
Do głównych objawów i skutków celiakii należą:
- przewlekłe biegunka lub zaparcia (lub oba razem),
- skurcze, wzdęcia i bóle brzucha,
- problemy ze strony układu pokarmowego, wymioty, nudności, tłuszczowe stolce,
- anemia,
- utrata wagi przy dużym apetycie.
- wady i ubytki w szkliwie zębów,
- wczesna osteoporoza, osteopenia i ból stawów,
- ogólne zmęczenie i osłabienie,
- depresja,
- owrzodzenie jamy ustnej,
- bóle głowy, migreny,
- rozregulowanie cyklu miesięcznego u kobiet,
- niedobór witaminy K i wiążące się z tym krwotoki,
- ogólne niedobory witaminowe i mineralne,
- choroby trzustki, wątroby,
- chłoniaki,
- uszkodzenie pęcherzyka żółciowego,
- nowotwory,
- bezpłodność.
Wyróżnia się celiakię klasyczną, ukrytą oraz późno ujawniającą się.
Celiakia klasyczna jest typem jawnym, pełnoobjawowym. Dotyka dzieci w pierwszych latach życia, osoby w wieku podeszłym i kobiety w ciąży. Jej głównymi symptomami są dolegliwości ze strony układu pokarmowego, głównie biegunki, wydęte brzuszki, niedobór masy ciała, anemia.
Celiakia niema jest bezobjawowa lub miernie objawowa. Występuje równoczesny zanik kosmków jelitowych, jak i brak typowych objawów choroby. Mogą pojawić się: anemia, afty jamy ustnej, zmiany skórne, depresja.
Wreszcie celiakia późno ujawniająca się, która dotyka dorosłych. Z reguły jest efektem przejścia silnych stanów emocjonalno-fizycznych, chorób, operacji, a jej symptomami mogą być zmiany skórne.
Diagnoza
W latach 70-90' ubiegłego wieku kluczowym sposobem potwierdzenia celiakii było wykonanie biopsji jelita cienkiego, tj. pobranie kilku wycinków jelita z jego różnych miejsc, po czym badanie histologiczne (w skrócie sprawdzenie żywotności i stanu kosmków jelitowych). Obecnie rekomenduje się wykonanie testów krwi, tj.
a) badanie przeciwciał przeciwgliadynowych AGA,
- oznaczenie AGA – IgG i IgG (immunoglobuliny A oraz G), stosowane przede wszystkim u dzieci ponieżej 2 roku życia, gdyż tTG oraz EMA mogą być nieobecne,
- oznaczanie EMA – IgA, wysoce specyficzny marker dla celiakii,
- DGP – IgA oraz IgG, stosowane gdy tTG lub EMA są ujemne, oraz gdy pacjent ma niedobór IgA,
- oznaczanie tTG – IgA i IgG, zazwyczaj stosowane, bez względu na występowanie lub brak symptomów choroby,
Ze względów genetycznych, predyspozycje do celiakii mają osoby zawierające antygeny HLA (human leukocyte antigen, tł. ludzki antygen leukocytów/wy) – DQ8, DQ2 lub DR3. Brak tych antygenów wyklucza rozpoznanie celiakii. Pamiętajmy, że ich obecność wskazuje jedynie na predyspozycje genetyczne do celiakii. Nie oznacza to zatem, że osoba posiadające wymienione antygeny jest chora.
Dieta bezglutenowa
Przestrzeganie diety bezglutenowej jest jedynym słusznym sposobem życia z celiakią.
Jeszcze kilkanaście lat temu twierdzono, że z celiakii można wyrosnąć. Obecnie medycyna twardo podaje przeciwstawną tezę, że celiakia jest trwałą nietolerancją na gluten. Zaleca się zatem pozostawanie na diecie, ze szczególnym uwzględnieniem spożywania produktów z mąki bezglutenowej, przede wszystkim chleba, makaronów, czy wypieków.
Dozwolone:
- ryż, kukurydza, soja, ziemniaki, soczewica, tapioka, fasola, sorgo, quinoa, orzech, migdał, len, maniok, amarantus, proso, gryka (na dwa ostatnie ziarna zdania są podzielone), i ich pochodne,
- napoje alkoholowe i octy destylowane (badania produktów destylowanych wskazują, że nie zawierają one szkodliwych peptydów glutenu),
- wina i wysokoprocentowe alkohole,
- płatki ryżowe i kukurydziane,
- drożdże naturalne, ocet winny, ocet z jabłek, soda oczyszczona, niektóre musztardy i ketchupy (np. mcdonalds), majonezy, przeciery pomidorowe,
- kakao naturalne, niektóre czekolady bez nadzienia,
- przetwory mleczne, tłuszczowe, mięsne bez zagęstników.
- pszenica, żyto, jęczmień, pszenżyto, słód, ocet słodowy najczęściej wykonany z jęczmienia,
- generalnie piwa, ocet słodowy nie ulegają procesowi destylacji, w związku z czym zawierają gluten,
- niektóre sosy, przetwory w puszkach, niektóre wędliny, przetwory instant czy inne środki zagęszczające,
- opłatki komunijne,
- suplementy, leki zawierające dodatek skrobii etc.
Literatura
- Celiac Disease Foundation, http://www.celiac.org
- Celiac Sprue Association, http://www.csaceliacs.info
- http://www.biomedical.pl/zdrowie/enteropatia-glutenozalezna-co-o-niej-wiadomo-3045.html
- http://www.chemicalbook.com/
- http://www.neurozym.com/en/default.asp?gruppe=305
- http://gastrologia.mp.pl/choroby/jelitocienkie/show.html?id=54362
- H. Szajewska, „Pediatria współczesna. Gastroenterologia, hepatologia i żywienie dziecka”, Aktualności w diagnostyce celiakii, 2009